تفاوت بین رابط کاربری(UI)  و تجربه کاربری(UX)  چیست؟

رابط کاربری یا UI (user interface) به مجموعه‌ی صفحات نمایشگر، صفحات وب و نمادهای بصری مثل دکمه‌ها و آیکون‌ها گفته میشه که به وسیله‌ی اونا، کاربر میتونه با خدمت و سرویس‌ها تعامل داشته باشه.

از طرف دیگه تجربه‌ی کاربری یا UX (User experience) تجربه‌ای درونیه که کاربر، به وسیله‌ی تعامل با هر جنبه‌ای از محصولات و خدمات یک شرکت به دست میاره.

افراد معمولاً این اصطلاحات رو به صورت جابه‌جا یا گاهی نادرست استفاده میکنن. اگه تا حالا این سؤال برای تو پیش اومده که "UI چیه؟ UX چیه؟ تفاوت بینشون چیه؟" در این مقاله کمی عمیق‌تر درباره‌ی UI و UX توضیح میدیم تا درک بهتری از تفاوت‌های بین اونا داشته باشیم.

UI چیست؟

به عبارت ساده‌تر رابط کاربری یا UI؛ به همه‌ی مواردی که کاربر برای استفاده از یک محصول یا خدمات دیجیتالی با اون در تعامله، گفته میشه. که شامل همه‌ی موارد از صفحه‌ی وب‌سایت گرفته تا صفحه‌ی نمایش لمسی، صفحه کلید، صداها و حتی نورها میشه. با این حال برای درک تکامل UI بهتره که کمی بیشتر درباره‌ی تاریخچه و نحوه‌ی پیشرفت اون بدونیم.

تاریخچه مختصری از رابط کاربری (UI)

در دهه ۱۹۷۰ اگه میخواستی از کامپیوتر استفاده کنی، باید از رابط خط-فرمان command-line interface (مکانیزمی برای برقراری ارتباط با سیستم عامل یا برنامه‌ها و انجام دستورهای خاص بوسیله تایپ کردن) استفاده می‌کردی.

رابط‌های گرافیکی که امروزه ازشون استفاده میشه، در اون زمان وجود نداشتن. برای کار با کامپیوتر، کاربران برای انجام یک کار ساده، نیاز به برقراری ارتباط از طریق زبان برنامه‌نویسی داشتن و برای کد نویسی، به تکمیل خطوطی به ظاهر تموم نشدنی نیاز بود.

در دهه‌ی ۱۹۸۰ اولین رابط کاربری گرافیکیGUI  (رابط گرافیکی یا به اصطلاح GUI رابط کاربری که به کاربران اجازه میده تا بتونن از نمادهای گرافیکی با دستگاه‌های الکترونیکی، برای برقراری ارتباط استفاده کنن) توسط دانشمندان کامپیوتری در Xerox PARC توسعه پیدا کرد. با استفاده از این نوآوری پیشگامانه؛ کاربران تونستن با ارسال بصری دستورات از طریق آیکون‌ها، دکمه‌ها، منوها و کادرهای کنترل با کامپیوترهای شخصی ارتباط برقرار کنن.

این تغییر فناوری به معنی این بود که هر شخصی میتونست از کامپیوتر استفاده کنه و برای ارتباط با کامپیوتر، دیگه به هیچ نوع کدنویسی نیازی نبود و از این زمان انقلاب کامپیوترهای شخصی آغاز شد.

در سال ۱۹۸۴ اپل، کامپیوتری شخصی به نام مکینتاش Macintosh رو وارد بازار کرد که شامل یک نشانگر و محلی برای کلیک روی ماوس بود. مکینتاش اولین کامپیوتر شخصی موفق تجاری بود که از این نوع رابط استفاده کرد.

دسترسی و گستردگی استفاده از کامپیوتر شخصی و اداری، به معنی این بود که واسط‌های لازم برای استفاده در ذهن کاربران، باید طراحی بشن. اگه کاربران نمی‌تونستن با کامپیوترهاشون ارتباط برقرار کنن، نمیتونستن تجارتشون رو ادامه بدن. در نتیجه UI متولد شد.

مثل همه‌ی فناوری‌های در حال رشد، نقش طراحان UI از نظر سیستمی، الویت و انتظارات تکامل پیدا کرده و تقاضا برای دسترسی به دستگاه‌ها، بیشتر از قبل شده. الان طراحان UI نه تنها در رابط‌های رایانه‌ای، بلکه در زمینه‌ی موبایل، تقویت شدن و و روی فعالیت‌های مجازی و حتی رابط‌های "نامرئی" یا بدون صفحه نمایش ( که به اون UI صفر میگن) مثل صدا، ژست و نور کار میکنن.

امروزه طراحی UI تقریباً بدون هیچگونه محدودیتی در وب‌سایت‌ها، موبایل‌ها، فناوری‌های پوشیدنی و دستگاه‌های خانگی هوشمند کاربرد داره. اینا فقط چند مثال از استفاده و کاربرد UI محسوب میشه. تا زمانی که کامپیوترها جزئی از زندگی روزمره ما باشن، نیاز به ساخت رابط‌هاییه که با توجه به سوابق و تجربه‌ی فنی ساخته شدن و کاربران در هر گروه سنی، بتونن از اون استفاده کنن.

UX چیست؟

تجربه‌ی کاربر یا UX در نتیجه‌ی پیشرفت UI تکامل‌ پیدا کرده. وقتی که عاملی برای تعامل کاربران وجود داره؛ یک تجربه‌ی مثبت، منفی و یا خنثی به وجود میاد که باعث تغییر احساس کاربران درباره‌ی اون میشه.

یک دانشمند شناختی؛ به نام دون نورمن (Don Norman) در اوایل دهه‌ی ۱۹۹۰، وقتی که در اپل مشغول فعالیت بود با تركیب اصطلاح "تجربه كاربر" مشهور شد.

اون تجربه‌ی کاربر رو به این شکل توصیف کرد:

"تجربه‌ی کاربر" شامل همه‌ی جنبه‌های تعامل نهایی کاربر با خدمات و یا محصولات یک شرکته.

این خیلی تعریف گسترده‌ست که می‌تونه شامل هر تعامل احتمالی کاربر با یک محصول یا خدمات باشه - نه فقط یک تجربه‌ی دیجیتالی. بعضی از متخصصان UX تصمیم گرفتن تا فقط تجربه مشتری رو به دست بیارن و بعضی دیگه یک قدم جلوتر رفتن تا فقط به عنوان طراحی تجربه، از این زمینه استفاده کنن.

مهم نیست چه برداشت‌هایی از تعریف نورمن میشه. تعریف اصلی نورمن از UX، هسته‌ی اصلی هر تجربه فکریه که کاملاً فراگیره و همیشه انسان محوره و با انسان تعامل داره.

برای درک اینکه چه عواملی باعث یک تجربه‌ی خوب میشه، پیتر مورویل (Peter Moreville) تصویری عالی برای متمایز کردن عواملی که در طراحی موثر UX وجود داره، تهیه کرده.

این تصویر "لانه‌ی زنبوری کاربردی" بهترین مثال برای نشون دادن پایه و اساس انجام بهترین روش‌ها برای متخصصان UX، برای کمک به هدایت تلاش‌های اونا در نقاط تماس با کاربر، تبدیل شده. مثل:

• چطور میتونن محصول شرکت تو رو بشناسن
• ترتیب عملکرد اونا وقت تعامل با رابط چیه
• افکار و احساساتی که ناشی از تلاش برای انجام کاره
• برداشت مخاطبین به طور کلی، از حوزه تعامل دور میشه

طراحان UX وظیفه دارن تا مطمئن بشن که شرکت، کالا یا خدماتی رو که ارائه میدن، نیاز مشتری رو برآورده ‌کنه و به اونا اجازه ‌بده تا به شکل یکپارچه به نتیجه‌ی مناسب برسن.

طراحان UX با طراحان UI، پژوهشگران حوزه‌ی UX، بازاریابان و تیم‌هایی که در تولید محصول فعالند، همکاری نزدیکی دارن تا بتونن از کاربران، به وسیله‌ی تحقیق و انجام آزمایش به درک مناسبی برسن. اونا از دیدگاه‌های به دست اومده، برای تکرار مداوم و بهبود تجربیات، بر اساس تحقیقات کمی و کیفی کاربر، استفاده میکنن.

تفاوت بین UI و UX چیست؟

در ابتدایی‌ترین سطح، UI به همه‌ی عناصری گفته میشه که باعث میشه کاربر، بتونه با با محصول یا خدمات تعامل کنه. از طرف دیگه UX همون تجربه‌ایه که مخاطب در تعامل با اون، محصول یا خدمات رو به دست میاره.

دون نورمن (Don Norman) و جیکوب نیلسن (Jakob Nielsen) عقیده داشتن:

مهمه که کل تجربه‌ی کاربری UX رو از رابط کاربریUI  به صورت جداگانه‌ای در نظر بگیریم، حتی اگه UI ظاهراً بخش خیلی مهمی از طراحی باشه. مثلاً یک وب‌سایت بررسی فیلم رو در نظر بگیر. حتی اگه UI برای پیدا کردن یک فیلم کامل باشه، UX برای کاربرانی که میخوان اطلاعاتی درباره‌ی یک فیلمی که به شکل مستقل تولید شده باشه، ناکارآمده. چون پایگاه اصلی داده‌های سایت، فقط شامل فیلم‌های ساخته شده به وسیله استودیوهای مشهور فیلم‌سازیه.

مثلاً گوگل رو در نظر بگیر. رابط معروف ساده و بی‌تکلف اون نشون میده که کسب تجربه‌ای عالی، نیازی به ایجاد سر و صدا نداره. گوگل با تمرکز روی کاربر میدونه که وقتی به سایت مراجعه میکنه، به دنبال یک موضوعه: “اطلاعات” و اطلاعات هم باید به سرعت در اختیارش گذاشته بشه.

فعل "گوگل کردن" به عنوان عملی بسیار پذیرفته شده و کاربردی، در جامعه شناخته شده. یعنی گوگل به خوبی از این تجربه و انتظار استفاده میکنه. تقریباً در مورد هر چیزی که یک کاربر تا حالا خوسته از اون اطلاع داشته باشه، میتونه در یک چشم به هم زدن دسترسی پیدا کنه و امروزه موتورهای جستجوگری خیلی کمی غیر از گوگل تونستن به فعالیتشون ادامه بدن.

فکر کن که هر بار که در گوگل جستجو میکنی، ۱۵ ثانیه طول میکشه تا نتیجه‌ی جستجو رو به دست بیاری. پس دیگه نمیتونی فوراً به سؤالت پاسخ بدی. حتی اگه رابط یکسان باقی بمونه؛ تجربه‌ی تو با گوگل به طرز چشمگیری متفاوت میشه.

نظرات متخصصان درباره  UI / UX

جای تعجب نیست که افراد مختلف، موضع‌گیری‌های متفاوتی در این مورد داشتن. ما در اینجا به نظرات بعضی از افراد خبره و با استعداد در صنعت فناوری می‌پردازیم.

تفاوت‌های UI و UX از نظر کارشناسان:

۱. UX برای حل مسئله، بر سفر کاربر متمرکز شده ولیUI  بر نحوه‌ی ظاهر و عملکرد سطوح محصول متمرکزه.

کن نورتون (Ken Norton) شریک در Google Ventures (فراهم کردن بودجه‌ی مورد نیاز شرکت‌های جدید)، مدیر سابق محصولات در گوگل

"با مشکلی که می‌خوایم حل کنیم، کار رو شروع می‌کنیم. طراحی UX روی هر عاملی متمرکزه که در سفر کاربر، برای حل اون مشکل مثبت یا منفی روی صفحه‌ی نمایش، چه روشن و چه خاموش، تأثیر داره. طراحی UI روی نحوه‌ی ظاهر و عملکرد سطوح محصول متمرکز شده. رابط کاربری فقط بخشی از اون سفر محسوب میشه. من مثال رستوران رو درباره‌ی توضیح تفاوت این دو عامل رو دوست دارم:  UIمثل میز، صندلی، بشقاب، شیشه و ظروف در نظر گرفته میشه و UX مواد غذایی، سرویس، پارکینگ، روشنایی و موزیکه."

۲. یک طراح UX علاقمند به جنبه‌های مفهومی فرآیند طراحیه و به طراح UI اجازه میده تا روی عناصر ملموس‌تری تمرکز کنه.

اندی بود (Andy Budd) بنیان‌ گذار Clearleft (کمک به بهره‌وری بیشتر از خدمات و محصول و تیم)  بنیان‌گذار UX لندن

"شاید به نظر برسه كه اگه UI رو طراحی كنی و کاربر، محصولی رو از طریق UI تجربه كنه؛ انجام این‌کار تو رو به یك طراح تجربه‌ی كاربری (UX) تبدیل میكنه. یعنی که طراحی خونه‌ات، تو رو به یک معمار تبدیل میکنه و تعمیر شیر آب، تو رو به لوله کش تبدیل میکنه!."

بیشتر کلماتی که برای توصیف یک رشته به کار میرن، بار معناییشون رو از دست میدن. مثلاً در زبان انگلیسی کلمه‌ی معمار (architect) در واقع به معنای "سَر ماسون" (head mason) و لوله‌کش (plumber) به معنای "کارگر رهبره" (lead worker). دو کلمه که به وضوح بیان نمیکنن یا توضیح نمیدن که معنی اصلی اون شغل چیه.

در یک زمینه حرفه‌ای، "طراح تجربه‌ی کاربر" دارای معنی و مفهوم خاص و مجموعه‌ای از مهارت‌هاست، که به تمرینی بیشتر از ۲۰ سال نیاز داره. در این زمینه یک طراح UX، درگیر جنبه‌های مفهومی روند طراحیه و طراح UI رو به سمت عناصر ملموس‌تر متمرکز میکنه.

جیسون مسوت (Jason Mesut) به بهترین وجه تفاوت (و همپوشانی) بین UX و UI رو در مدل "دو الماس" توضیح میده. در این مدل طراح UX مهارت‌های عمیقی در استراتژی، تحقیق، معماری اطلاعات و طراحی تعامل رو داره.

اون طراح UI محسوب میشه (الان به عنوان طراح محصول دیجیتال در Silicon Valley معرفی شده) و همچنین در طراحی تعاملی مهارت داره. با این حال تمرکز اونا به سمت قسمت‌هایی مثل طراحی اطلاعات، طراحی حرکت و برند معطوف میشه. 

بعضی افراد، ادعای تخصص زیادی در همه‌ی رشته‌ها دارن. این کار به ندرت اتفاق میوفته، اگه تو در همه‌ی کارها متخصصی، احتمالاً در هیچ کاری متخصص نیستی.

۳. هیچ تفاوتی بین طراحی UX و UI وجود نداره چون اونا دو عنصرین که با همدیگه قابل مقایسه نیستن.

کریگ موریسون (Craig Morrison) مدیر تولید در RecordSetter (ثبت رکوردها)، بنیان‌گذار مفهوم ساعت قابل‌ استفاده (Usability Hour).

"من همیشه این سوال رو شنیدم و چند بار به اون پاسخ دادم و در نهایت به این نتیجه رسیدم:
"هیچ تفاوتی بین طراحی UX و UI وجود نداره. زیرا اونا دو عنصرین که با همدیگه قابل مقایسه نیستن."

مثلاً این سؤال که "تفاوت بین رنگ قرمز و مواد شیمیایی تشکیل دهنده رنگ چیه؟" خب تفاوتی وجود نداره! رنگ قرمز از انواع مواد شیمیایی مختلفی تشکیل شده که وقتی با هم ترکیب میشن، رنگ قرمز رو ایجاد میکنن.

درست مثل که تجربه‌ی کاربر (UX) از مجموعه‌ای اجزای مختلف تشکیل شده و طراحی رابط کاربری (UI) فقط یکی از اوناست. وقتی در کنار هم قرار میگیرن تجربه‌ی کاربر رو تشکیل میدن.

در اینجا چند سؤال دیگه برای ثابت کردن نظر من آورده شده:
- تفاوت مک بوک و شکل کلیدهای صفحه کلید چیه؟
- تفاوت بین چای کیسه‌ای و نوع ماده‌ای که کیسه چای از اون ساخته شده چیه؟
- چه تفاوتی بین ماشین و رنگ تشکیل دهنده‌ی اون وجود داره؟

اگه ما درباره‌ی کیکی خوشمزه صحبت می‌کنیم (و چرا ما اینطور نیستیم؟) UI یعنی یخچال، بشقاب، عطر و طعم، ظروف و نوع ارائه غذا. به دلیل UX، ما اول کیک رو میخوریم و به همین دلیل مردم ترجیح میدن اون رو زودتر از همبرگر بخورن!
(توجه: کریگ جزئیات بیشتری در مورد تفاوت بین طراحان UI و UX رو در پستش توضیح میده: چرا نباید یک طراح UI / UX استخدام کنی)

۴. UI پُلیه که ما رو به محلی که می‌خوایم بریم، میرسونه وUX  همون احساسیه که وقت رسیدن به مقصدمون اون رو حس میکنیم.

جیسون اوگل (Jason Ogle) میزبان و تهیه کننده‌ی پادکستUser Defenders ، طراح در  NCM

اون گفت : " من فکر می‌کنم یکی از مهم‌ترین مواردی که باید در دنیای مصنوعی و هوشمند به یاد داشته باشیم، اینه که UI دیگه تعدادی دکمه‌ نیست که در چهار گوشه‌ی صفحه‌ی نمایش داده بشه و UX فقط یک نمونه‌ی اولیه، مبتنی بر صفحه‌ی نمایش به معنی افزایش نرخ تبدیل (CTR) در صفحه فرود (Landing page) محدود نمیشه.

امروزه وقتی که ما درباره‌ی یک محتوا صحبت میکنیم، ماشین‌ها؛ گفتار و مقصود ما رو به صورت خودکار آنالیز میکنن.

UI پُلیه که ما رو به مسیری که قصد رسیدن به آخرش رو داریم، هدایت میکنه. UX همون احساسی که وقتی یک پل چوبی به خوبی ساخته نشده و روی اون میریم، سقوط میکنیم (در مورد UX بد صحبت می‌کنیم) و داشتن یک تجربه‌ی کاربری (UX) خوب و بدون رابط کاربری (UI) این کار ممکنه. در واقع اگه واقعاً تجربه‌ی کاربری خوب و مناسبی داشته باشی، بیشتر وقت‌ها حتی کاربران تو، درباره‌ی UI چیزی متوجه نمیشن. (چقدر ناهمواری و شکستگی در پل چوبی در طول مسیر میبینی؟)

یادت باشه هر جایی که باشیم، همیشه در حال ایجاد UX هستیم. فرقی نمیکنه در پشت صفحه‌ی کلید باشی، در فروشگاه مواد غذایی، در محل کار یا پشت فرمون در خیابون باشی.

همیشه به ایجاد UX ادامه بده.

5. رابط کاربر روی محصول متمرکزه، یک‌سری عکس‌های فوری در یک زمان. UX روی کاربر و سفر اونا از طریق محصول متمرکزه.

اسکات جنسون (Scott Jenson) استراتژیست محصولات در Google
"من در این وجه تمایز، نمیخوام وارد پیچیدگی‌ها بشم، چون اونا معمولاً از اونا به صورت متقابل  استفاده میشه. با این حال من ترجیح میدم روی رابط کاربری (UI) متمرکز بشم. از نظر من UI روی محصول تمرکز داره که میتونه مثل یکسری عکس‌های هم‌زمان، اونا رو در نظر بگیری.UX  روی کاربر و سفر اونا از طریق محصول متمرکزه. اما UI میخواد بر اساس ویژگی‌های صفحه نمایش، با تمرکز روی علائم، سبک بصری، دستورالعمل‌ها و ساختارها گرایش داشته باشه.
UX مسیریه که از طریق یک محصول، جدا شدن از صفحه نمایش و ترسیم سفر و انگیزه‌های کاربر و توجیه کننده‌ی "چرایی" همه‌ی مسائلی که در UI وجود داره.  UIبا محدودیت‌ها مقابله میکنه و UX اونا رو به چالش میکشه."

۶. UX شامل همه‌ی تجربیاتیه که کاربر در مواجهه با یک محصول یا خدمات به دست میاره، در حالی که UI وسیله‌ی ایجاد تعامل افراد با یک محصول یا خدماته.

چنیو اوبیChinwe Obi  محقق UX در UserTesting (ابزارهای تحقیق و آزمایش برای بهبود تجربه‌ی مشتری)

"تجربه‌ی کاربر (UX) تعامل و تجربه‌ای که کاربران با محصولات و خدمات یک شرکت دارن. برای به دست‌آوردن دیدگاه UX، باید تحقیقاتی درباره‌ی نکات مثبت و منفی یک تجربه انجام بشه و ما چیزی که از این نکات متوجه میشیم رو باید، در پیشرفت‌هایی که بر تجربه‌ی کاربر تأثیر مثبت میذاره، استفاده کنیم.

بیا در مورد سفارش آنلاین غذا مثال بزنیم. UX از تعامل کاربر با قرار دادن سفارش خود در وب‌سایت شرکت، تجربه‌ای که در وقت سفارش توسط فروشگاه انجام میشه و رضایت از غذای سفارش داده شده، تشکیل شده.
رابط کاربری UI نوعی ویژگیه که کاربران با اونا تعامل دارن. مثلاًUI  میتونه با مفاهیم سنتی مثل عناصر طراحی بصری، رنگ و تایپوگرافی سروکار داشته باشه و به عملکرد صفحه‌ی نمایش یا سیستم‌های غیر متعارف بیشتری مثل سیستم‌های مبتنی بر صدا باشه.
برای ادامه به مثال سفارش غذای آنلاین‌ برمی‌گردیم.UI  روی طراحی بصری صفحه‌هایی که کاربر، با اونا در تعامه متمرکزه. مثل این که کدوم رنگ را برای ایجاد دکمه سفارش مناسبه و کجا میشه اون رو در صفحه قرار بدی. این کار میتونه شامل رابط‌هایی باشه که کاربر ممکنه به وسیله‌ی اونا با فروشگاه در تماس باشن."

تو چی فکر میکنی؟

از اونجا که UX تبدیل به یک اصطلاح همه گیر شده - حداقل در سطح شرکتی – این که اصطلاحات رو به صورت اشتباه و یا اونا رو به صورت جا به جا استفاده ‌کنن؛ رایج شده. درسته که زمینه‌ی طراحی تجربه‌ی کاربر UX بدون شک ادامه پیدا میکنه، اما درک نقش حیاتی که هر حرفه، در حوزه وسیع‌تر طراحی انسان محور ایفا میکنه، با اهمیته.